Deprem gerçeği insanları ilgilendirdiği kadar evcil hayvanlarımız için de bir tehlikedir.Depremde binaların altıda kalan kedi,köpeklere ilk ve acil yardımın doğru yapılması canları kurtaracaktır.Genel olarak deprem sonucunda göçük altında kalma,travmaya uğrama,kırık,çıkık,eklem ve doku hasarı,rabdomyoliz,yanma,şok,kanama görülebilir.Önemli olarak gördüğüm enkaz altıda kalmalardan sonra oluşan rabdomyoliz konusudan daha fazla bahsedileceğim.

HAYVANLARA ACİL YARDIM; RABDOMYOLİZ-EZİLME (CRUSH) SENDROMU , ŞOK , KANAMA,KIRIK,ÇIKIK,EKLEM , DOKU HASARLARI,YANIKLAR.

RABDOMİYOLİZ-EZİLME, SIKIŞMA (CRUSH) SENDROMU.

Rabdomiyoliz veteriner hekimlik mesleğinde çokça bilinen bir olgu değildir.Marmara depreminden sonra beşeri hekimlikte daha fazla araştırılma alanı bulmuştur.Rabdomiyoliz ve komplikasyonları bomba ve deprem gibi felaketler geçirmiş insanlar için büyük problemdir. Hastalık ve hastalığın mekanizması ilk kez 1941’de the Blitz of London’da açıklandı. Rabdomiyoliz ve ezilme (crush) sendromunu ile ilgili bu makalemde veteriner hekimliğinde bir farkındalık yaratmayı amaçlamaktayım..

Depremlerde travma sonrası en sık ölüm nedeni yaşamsal organların zarar görmesi ve fonksiyonlarını yapamamalarıdır,penetral ve künt travmalardır. Enkaz altından saatler veya günler sonra canlı çıkarılan ked-köpek gibi evcil hayvanların daha sonra ölüm nedeni ezilme (crush) sendromudur.Ezilme (crush) sendromu kas travmasına bağlı rabdomiyoliz sonrasında ortaya çıkar.RABDOMİYOLİZ ; Çizgili kasların hasara uğraması, erimesi; içeriğinin dolaşıma çıkması.Ezilme biçiminde yaralanma, uzun süreli sıkışma ve hareketsizlik sonucunda ortaya çıkar. Belirgin doku zedelenmesi ve kas nekrozu vardır. Kasların aşırı derecede ezilmesi, hızlı ve etkili bir tedavi uygulanmadığı durumda ölümle sonuçlanabilecek bir sürece ilerleyebilir.

Crush Sendromu’nda ölüm nedeni ileri derecede hipovolemik şok, hiperkalemi, hipokalemi, metabolik asidoz, akut myoglobulinürik böbrek yetmezliği ve kompartman sendromudur. Şokun temel nedeni hücre dışı sıvının büyük bölümünün zedelenen kaslarda birikmesidir. Şok gelişimi; zedelenen kaslardaki azot oksite bağlı damar genişlemesi, hiperkalemi ya da hipokalemi ile hızlanarak tüm dolaşım sistemini olumsuz etkiler.

RAPTOMYOLİZ ETİYOLOJİSİ;

Nontravmatik
• Metabolik miyopatiler
• İlaçlar ve toksinler
• İnfeksiyonlar
• Elektrolit dengesizlikleri
• Endokrin hastalıklar
• Polimiyozit, dermatomiyozit

Travmatik
• Trafik ve iş kazaları
• Aynı pozisyonda uzun süre kalmak
• Kas iskemisi
• Kasların aşırı uyarılması
• Elektrik akımı
• Hipertermi
• DEPREMLER

Depremlerde ezilme sendromu (travmanın doğrudan etkisinden sonra) EN SIK ÖLÜM NEDENİ.
Rabdomiyolizde çizgili kas hücresi (miyosit) içinde bulunan laktik asit, tromboplastin, kreatinin,kinaz, nükleik asitler, fosfat, kreatinin, miyoglobin ve potasyum gibi maddeler kan dolaşımınageçer; kalsiyum, su ve sodyum gibi maddeler ise kas hücresi içine girer. Bu olaylar ezilme sendromuna ve bu tablonun en önemli elemanlarından biri olan akut böbrek yetersizliğine zemin hazırlar.

Rabdomiyolizin en sık rastlanılan klinik bulgularından biri kompartman sendromudur.
Kompartman sendromu kasların içinde yer aldığı, rijid fasyalar ile çevrelenmiş kapalı alanların
(kompartmanların) normalde çok düşük olan (0-15 mm Hg) basıncının artmasına verilen isimdir.
Bu sendromun en basit ve etkili tedavisi CERRAHİ(a) olarak fasyaların açılması (veya fasyotomi)
operasyonudur.Estremitenin ampütasyonu da CERRAHİ (b) çözümdür..

TEDAVİ:

PROFİLAKSİ;
TEDAVİYE ÇOK ERKEN BAŞLAMALI !
Köpeklerde ağırlığına göre (0.2-1 L /saat izotonik NaCl) serum verilebilir.
Kedilerde ağırlığına göre(0.05-0.3L/saat izotonik NaCl)seum verilebilir.
Veteriner kliniği/hastanesine gidene kadar mannitol-alkali solüsyonu
{0.05-0.3 cc %0.045 NaCl/%5 Dextroz +1 ampul NaHCO3 ve 0.05-0.1 ml %20 Mannitol} uygulanır.(kedi-köpek ortalama) İdrar yanıtı alınan hastalara günde 0.05-1 litre sıvı verilir.(kedi-köpek ortalama)
Hiç idrar çıkaramayan hastalara mannitol verilmez. Kurtarma sırasında sıvı verilmesine devam edilmeli.Verilecek sıvı miktarı: 0,02-1 L/gün çıkarılınca idrar kontrol edilir .

Hipovolemi varsa en uygun sıvı uygulanır; idrar izlenir.
POTASYUM içeren solüsyonlar ASLA kullanılmaz. Depremlerde HİPERPOTASEMİ ARİTMİ ve ölüme sebeb olur. Hipokalsemi de ARİTMİ ve ölüm sebebidir. Enkaz altında, sahada ,kedi-köpek enkazdan kurtarıldıktan sonra , veteriner kliniğine götürülürken ölebilir..

TEDAVİYİ ÖZETLERSEK;

CERRAHİ TEDAVİLER
• Fasyotomiler
• Amputasyonlar

MEDİKAL TEDAVİ
• Sıvı tedavisi(ASLA POTASYUM İÇEREN SIVI VERİLMEZ.)
• Transfüzyon tedavileri
• Replasman tedavileri
• Diğer tedaviler

Deprem gerçeğine biz veteriner hekimler hazırlıklı olmalıyız.Hazırlanmanın en önemli unsurlarından biri meslek içi eğitimdir.Bu konuda Türk veterinerler birliği,odalar gibi sivil toplum örgütlerine ve resmi kurumlara görev düşmektedir.

Veteriner hekime ulaşmadan önce,ani kan kaybı,traumatik yaralanmalar,kanamalarda,kırık,çıkık,eklem ve doku hasarlarında ilk yardım olarak yapabileceklerimiz nelerdir ?

ŞOK:
Şok, kan akışında ve iç organlara giden oksijende ortaya çıkan değişikliğe vücudun karşılık vermesidir.
-Ani kan kaybı
-Tramvatik yaralanma
-Kalp yetmezliği
-Ciddi alerjik reaksiyon (anifilaktik şok)
-Organ hastalığı
-Vücutta dolaşan bir enfeksiyon (mikroplu şok) sonucu meydana gelebilir.

İlk Yardım
1-Olabilecek kanamayı kontrol edin.
2-Termal bir battaniye kullanarak hayvanı sıcak tutun. Battaniyeyi hayvanın vücuduna sarın.
3-Arka ucun altına battaniye yerleştirerek, arka ucu az miktar kaldırın.
NOT: Bel kırıklığından şüpheleniyorsanız bunu yapmayın.
4-Hemen bir veteriner kliniğine götürün.

KANAMA:
Yara düzenli bir şekilde kan fışkırtıyorsa, bu arterlerin kanadığını gösterebilir. Arterleri kanaması, durdurulması daha zor olandır, daha hızlı kanar ve bir damarın kanamasından daha çık kan kaybına sebep olur, Kan daha yavaş sızmaz ise bir damarın kanadığını gösterir ki bu durdurması daha kolay ve daha az tehlikelidir.

İlk yardım:
1-Lâteks eldivenler giyerek; sargı bezi, havlu veya başka bir kumaşı kanayan bölgenin üzerine koyun ve direk basınç uygulayın. Eğer kumaş batarsa, kaldırmayın.(pıhtıya zarar verebilirsiniz ki bu vücudun kanamayı durdurmadaki girişimidir.) Fakat ,başka bize bez daha koyun gerekirse devamlı bunu yapın. Direk basınç hayvan hastanesine ulaşana kadar, kanamayı durdurmanın en güvenli yoludur.
2-Kanama durmadıysa ve kan fışkırıyorsa, yaranın üzerine direk basınç uygulamanın yanı sıra, elinizle bölgeyi yaranın üzerinde (yani daha yükseğinde) tutun. (böylelikle bölgeye giden kan damarının yolunu kapatmış olursunuz) kan yoğun bir şekilde akıyor ancak fışkırmıyorsa, kan damarlarının yolunu kapatmak için bölgeyi kanamanın olduğu yerin hemen altında tutun.
3-Eğer yaranın üzerinde veya aşağısında tutmak kanamayı durdurmazsa, basınç bandajını uygulayın.
—Sargı bezini veya başka bir yumuşak kumaş parçasını kanamayı durdurmaya yetecek sıklıkta yaranı etrafına sarın. Bir bant ile kapatın.
—Çok sıkı yapmayın. Bir uzuv üzerinde çalışıyorsanız, sürekli olarak ayak parmaklarının şişmesini veya soğuyan parmakları kontrol edin. Bunlar bandajınızın çok sıkı olduğunu gösterir ki bu durumda onu gevşetmeniz gerekecektir.
4-Eğer uzuv kırık değilse, direk basınç uygulamaya devam ederken, uzuv kalp seviyesinin üstüne doğru yükseltin
5-Üstteki tekniklerin hiçbiri işe yaramazsa, basınç noktalarına el- basınç uygulamasına başvurun.

BURKULMALAR VE İNCİNMELER:
Burkulma, bağ (kemikleri kemiklere veya kemikleri kaslara bağlayan doku) içeren bir hasardır. İncinme ise kasta meydana gelen hasardır.

Belirtileri:
1-Şişme.
2-Topallama. (Uzuvla ta olarak yere basamama veya uzva daha az ağırlık yükleme.)
3-Bölgeye dokunulduğunda ağrı , duyarlılık.

İlkyardım:
1-Günde 3 veya 4 kere, her defasında 5 ila 15 dakika kadar, zarar görmüş bölgeye soğuk basınç (buz kütlesi veya kimyasal soğuk kütle) ya da ılık basınç uygulayın. Bir uygulamada ılık diğer uygulamada soğuk basınç kullanarak, soğuk e ılık basınç arasında değişim yapın. Basınçlara ve deri arasına bir havlu yerleştirin.
2-Egzersizi kısıtlayın. Hayvanı küçük kapalı bir yerde tutun. Sadece dışkı ve idrar yapacağı zaman kayışı takılı olarak yürütün.

KEMİK KIRIKLARI;
Kırıklar, kemikteki kırılmalardır. Tekil olarak yani kemiğin bir kısmında görülebilir veya kemikte ya da birden fazla kemik çok kısımlı kırılmalar olabilir. Kırıkların düz(pürüzsüz), temiz yüzeylere olabildiği gibi kıymıklar ve kırık parçalarda bulunabilir.
Kırıklar, ciddiyet açısından aşağıdakilere bağlı olarak değerlendirilir:
—Kırığın yeri.
—Temiz bir kırık olup olmadığı .(Küçük parçalar ya da kıymıklar bulunabilir.)
—Kırığın bir açıda veya düz olup olmadığı.
—Bir eklemin dahil olup olmadığı.
—Yavruların durumunda, kemiğin gelişim bölgelerinin etkilenip etkilenmediği.
—Kırık bölgesinin kapalı veya açık (kemiğin deriye saplanıp kalması) olup olmadığı.

Belirtileri:
—Şişme
—Şekilsizlik (uzvun bir kısmı anormal olarak konumlanmış gibi görünür.)
—Aksama (uzvun tüm kuvvetini vermeme.)
—Olası morarma (kılın altından görülmesi zor olabilen.)
—Kemiğin parçasının deriye saplanıp kalması.

İlk yardım:
1-Hayvanı mümkün olduğunca sessiz ve sakin tutun.
2-Eğer kemiğin bir parçası kırık bölgesinden dışarı çıkıyorsa:
— Bölgeyi su ile veya tuzlu su ile(1 litreye yakın ılık suya bir çay kaşığı tuz ekleyin.) yıkayın.
— Açık kırık bölgesini birkaç santim geçecek şekilde uzatarak, yaranın üzerine gevşek bir şekilde bir sargı yerleştirin. Tercihen yapışmayan pet (bandaj) ya da sargı bezi süngeri gibi steril sargı kullanın; veya temiz bir bez parçası kullanın.
—Sargıyı bant ile sarın. Açık bölgeyi birkaç santim geçecek şekilde bandı uzatın. Kemiklere zarar vermediğinizden veya sargıyı çok sıkı sarmadığınızda emin olun.
3-Hayvanı bir kutu ve taşıyıcı veya bir kafese taşıyamıyorsanız o halde hayvanı tamamen sabit tutun, kırık bölgeyi, kırık tahtası ile bağlamayı deneyebilirsiniz. Kırık tahtaları, daha fazla hasarı önlemek amacıyla kırığı hareketsiz tutmak için kullanılır. Ancak yanlış yerleştirilmiş bir kırık tahtası yarardan çok zarar getirebilir. Kırığı doğru bir şekilde hareketsizleştirmek için, kırık bölgesinin üstündeki ve altındaki eklemlerle kırık tahtasına dahil edilmelidir
—Üçüncü basamakta anlatıldığı gibi bölgeyi yıkayıp sardıktan sonra, uzvu bulduğunuz pozisyonda kırık tahtasıyla bağlayın.
—Kırılmış uzvun her iki yanı boyunca sert bir yapı yerleştirin. Rulo haline getirilmiş gazete, çubuklar, dil baskıları veya kalemler (kediler ve küçük köpekler için) kullanabilirsiniz.
—Kırık tahtasını, tahtayı ve uzvu çevreleyen, çok kısımlı bölgelerde yerleştirilmiş bant ile veya çok kısımlı noktalarda uzuv ve kırık tahtası etrafında bağlanmış ve sarılmış bez şeritleri ile yerinde tutun.
—Eğer sert bir madde yoksa yaralı olmayan bacak kırık tahtası görevi görebilir. Kırık ve kırık olmayan bacakları yapıştırın veya bağlayın ve mümkünse ikisini arasına ince bir katman pamuk ya da bez yerleştirin. Dolaşımı kesecek kadar çık sıkı bağlamadığınızdan emin olun. Bunu anlayabilmek için şerit veya kumaş ile uzuv arasına her zaman iki parmağınızı yerleştirebildiğinizden emin olun. (yani iki parmağınızı şerit ile uzuv arasına yerleştirerek çok sıkı olup olmadığını kontrol edebilirsiniz.)
—Küçük köpek ya da kediyi, küçük bir taşıyıcıya ya da kutuya yerleştirin.
—Kalça veya omuz kırıksa, hayvanı tahta üzerinde(ya da diğer sert bir yapı) kutu veya taşıyıcıda mümkün olduğunda hareketsiz tutarak hayvanın derhal bir hayvan hastanesine götürün.

KEMİĞİN EKLEMDEN ÇIKMASI(ÇIKIK)

Çıkığa uğrayabilecek en bilinen iki eklem dirsek ve kalçadır.

Belirtileri:
—Dirsek:
1-Dirsek bükülmesi.
2-Vücuttan uzak veya vücuda doğru pozisyon almış alt bacak.
3-Bölgeye dokunduğunuzda hayvanın acı hissetmesi.
4-Ayak yere ulaşmaz.
—Kalça:
1-Belgeye dokunduğunuzda hayvanın acı hissetmesi.
2-Yerinden çıkmış arka bacak diğerinden daha kısa veya daha uzun.
3- Hayvan ayakta durduğunda, yerinden çıkmış olan bacaktaki ayak yere ulaşmaz.

İlk yardım:
1-Şok olup olmadığını kontrol edin.
2-Dirsek çıkığı durumunda, uzvu bulduğunuz pozisyonda kırık tahtası ile bağlayabilirsiniz. Ancak hayvanın hareketsizleştiremiyorsanız derhal bir veteriner kliniğine götürün.
3-Hayvanı mümkün olduğunca çabuk hayvan hastanesine götürün. Hayvanı, veteriner kliniğine ne kadar erken götürürseniz kemiğin cerrahi müdahaleye gerek kalmadan ekleme yeniden yerleştirilme şansı o kadar çok olur.

YANIKLAR
Yanıklar ciddiyetine göre sınıflandırılırlar: yanığın ciddiyeti, yanığın ne kadar derin olduğuna ve yanan vücudun boyutuna bağlıdır. Geniş yüzeysel yanıklar, etkiledikleri bölgede sınırlı ancak derin olan yanıklar gibi oldukça tehlikeli olabilir. Ciddi yanıklar şoka yol açabilir ve hayvanda ilk yardım olarak yapılması gerekenler;
1-Derin veya geniş yanıklarda şok belirtilerini kontrol edin.
2-Mümkün olduğunca çabuk soğuk su uygulanmalı. Bu acıyı dindirir ve ısının dokuların içine daha da penetre olmasına (yayılmasına) azaltabilir. Yanık, vücudun sadece bir kısmını kapsıyorsa, hayvanın soğuk bir suya daldırabilirsiniz.
3-Vücudun birden çok bölümü etkilenmişse, hayvanı soğuk suya batırmayın. Bunun yerine, yanık bölgelere soğuk suyu direk olarak tutun veya o bölgeler üzerine soğuk basınçlar yerleştirin. Geniş yanıkları olan bir hayvanı suya daldırmak deriyi çok çabuk soğutabilir ve şoka neden olabilir.
4-Bölgeyi temiz tutmak için yanan bölge üzerine, yapışmayan steril bir ped, bandaj veya temiz nemli bir bez yerleştirin. Yanıklar üzerine herhangi bir merhem, yağ,diş macunu veya vazelin sürmeyin.
5-Hayvanı derhal bir veteriner kliniğine götürün.